კონკურსები ბიოლოგიაში

ტურნირი ბიოლოგიაში ჩატარდა ტექნიკური უნივერსიტეტის ბაზაზე

საგანი                                                        ბიოლოგია	ბიოლოგია
ქალაქი/რაიონი/სოფელი                      საჩხერის რაიონი  სოფ ჭალა	საჩხერე  სოფ.  ჭალა
სკოლა N                                                    ჭალის საჯარო	ჭალის საჯარო
კლასი                                                          IX   კლასი	IX
ტელეფონი                                                 591052467	591052467
ელ-ფოსტა                                                  ninoabashidze43@gmail.com	ninoabashidze43@gmail.com
გუნდი N      (თუ სკოლას ერთ საგანში რამდენიმე გუნდი ყავს)      1 gundi
	1 გუნდი
	გვარი	სახელი	პირ.N
პედაგოგი                                               ნინო აბაშიძე	აბაშიძე	ნინო	38001008283
გუნდის კაპიტანი                                 ნანა ახვლედიანი	ახვლედიანი	ნანა
გუნდის წევრი                                       ნონა ხვედელიძე	ხვედელიძე	ნონა
გუნდის წევრი                                       ქრისტინა ჭიტაძე	ჭიტაძე	ქრისტინა
დავალება N                                            ფერმენტები,                                                                  კუნთის დაღლა                                                                 წითელი წიგნი                                                                  საკვები დანამატები                                                                  ნიკოტინი	დავალების დასახელება			ქულა
1	ფერმენტები
2	კუნთის დაღლა
3	წითელი წიგნი
4	ნიკოტინი
5	საკვები დანამატები
6
7
8
9
10
			ჯამი
შეავსეთ ყვითელი არეები. დავალებებში ჩაწერეთ მხოლოდ იმ დავალებების დასახელება, რომლებსაც გუნდი დაამუშავებს.

              საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფერმენტები
საჭმლის მომნელებელი სისტემის ყოველი ფერმენტი ანუ, როგორც მათ უწოდებენ, ენზიმი გამოიყოფა საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის კონკრეტულ ნაწილში და მუშაობს მხოლოდ განსაზღვრულ პირობებში: მჟავა, ტუტე ან ნეიტრალურ გარემოში. ყოველი ფერმენტი მოქმედებს მხოლოდ კონკრეტულ ნივთიერებაზე, რომელსაც ისე ერგება, როგორც გასაღები საკეტს. არსებობს საჭმლის მომნელებელ ფერმენტთა 4 ძირითადი ჯგუფი.
I ჯგუფი, ამილაზები (ამილოლიზური ფერმენტები), მოქმედებს ნახშირწყლებზე, შლის მათ გლუკოზად და სხვა სახის მონოსაქარიდებად, რის შემდეგაც მარტივ შემადგენლებად დაშლილი ნახშირწყლები პირდაპირ სისხლში ხვდებიან.
II ჯგუფი, პროტეაზები (პროტეოლიზური ფერმენტები), მოქმედებს ცილებზე, შლის მათ ოლიგოპეპტიდებად და ამინომჟავებად, რის შემდეგაც მარტივ კომპონენტებად დაშლილი ცილები პირდაპირ სისხლში ხვდებიან.
III ჯგუფი, ლიპაზები (ლიპოზური ფერმენტები), მოქმედებს ცხიმებზე, შლის მათ გლიცერინად და ცხიმოვან მჟავებად, რის შემდეგაც მარტივ კომპონენტებად დაშლილი ცხიმები პირდაპირ ხვდებიან ლიმფაში.
IV ჯგუფი, ნუკლეაზები (ნუკლეოლიზური ფერმენტები), ნუკლეინის მჟავებზე მოქმედებს და მათ ნუკლეოტიდებად შლის, რის შემდეგაც მარტივ კომპონენტებად დაშლილი ნუკლეინის მჟავები პირნივთიერება. ყოველი ფერმენტი მხოლოდ კონკრეტულ  ნივთიერებაზე, განსაზღვრული ტემპერატურისა და pH-ისას მოქმედებს.ორგანული ნივთიერებების დაშლის პროდუქტები საჭმლის მომნელებელი მილის კედლით შეიწოვება და სისხლით ყველა უჯრედს მიეწოდება,ნარჩენები კი გარეთ გამოიყოფა და პირდაპირ სისხლში ხვდებიან

კუჭის წვენის მოქმედება დავაკვირდეთ   მოხარშულ და მოუხარშავ კართოფილზე

დავჭრათ ორივე კარტოფილი და მოვათავსოთ კუჭის წვენში დავაყოვნოთ 3-4 სთ . დავინახავთ აშკარა განსხვავებას, მოხარშული უფრო მალე გაიხსნება ვიდრე მოუხარშავი

                                                           საკვები დანამატები

დღეს ბევრს საუბრობენ საკვებ დანამატებზე, რომელსაც თითქმის ყველა ინდუსტრიულ პროდუქტში ვხვდებით. როგორ მოქმედებს ისინი ჩვენს ჯანმრთელობაზე და რამდენად საშიშია რა არის საკვები დანამატი?
საკვები პროდუქტების უმეტესობა, რომელსაც ყოველდღიურად მივირთმევთ, ამ დანამატებს შეიცავს. ეს ნივთიერება, ჩვეულებრივ პირობებში, არ გამოიყენება საკვებად ან პროდუქტის ინგრედიენტად. ის პროდუქტს მომზადების პროცესში ემატება დამუშავების, გადამუშავების, წარმოების, შეფუთვისა და შენახვის დროს, რის შედეგადაც აღნიშნული ნივთიერება ან მისი გვერდითი პროდუქტები ხდება საკვები პროდუქტის ინგრედიენტი.
პროდუქტის ეტიკეტზე მას E სიმბოლოთი გამოსახავენ. წარმოებაში გამოყენებამდე, დანამატები სხვადასხვა ტექნოლოგიურ ტესტებს გადის, რის შედეგადაც მისი დღიური დოზა განისაზღვრება.მაგრამ ასეთი სიფრთხილის მიუხედავად, ზოგიერთმა დანამატმა შეიძლება მაინც გამოიწვიოს ალერგია, მუცლის ტკივილი ან კიბოც კი.

                                                 საკვები დანამატებია

E250 სოდიუმის ნიტრატია. ეს კონსერვანტი ყველაზე ხშირად ძეხვეულში გვხვდება. შეუძლია გამოიწვიოს გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქი გზების პრობლემები. აფერხებს განვითარებას.

E 407 ალერგიას იწვევს და იმუნურ სისტემას ასუსტებს. ხელს უშლის მინერალების ათვისებას ორგანიზმის მიერ. მისი გამოყენება აკრძალულია საბავშვო რძეში ბრიტანეთში. ყველაზე ხშირად სწორედ რძიან დესერტებში - ნაყინში და შოკოლადში შედის.

E621 ნატრიუმის გლუტამატი : გემოს გამაძლიერებელია. მას სხვადასხვა დაავადების გამოწვევა შეუძლია ( გულისრევა, თავის ტკივილი), რომელსაც "ჩინური რესტორნის სინდრომის" სახელქვეშ აერთიანებენ. ზოგიერთ ადამიანში მას ძლიერი ალერგიული რეაქციების გამოწვევა შეუძლია, მით უფრო, რომ ხშირად არ არის მითითებული პროდუქტზე. მისი მოლეკულები ნერვული უჯრედების ძლიერ აღგზნებას იწვევს და თანდათან ანადგურებს. ამ დანამატს იყენებენ კრაბის ჩხირების, სხვადასხვა მარილიანი თუ ტკბილი ბისკვიტების, კრეკერების წარმოებისას.

E102 – ტარტრაზინი ყვითელი ფერის საღებავია, რომელიც ასთმის, რინიტის, უძილობის პროვოცირებას იწვევს. მიჩნეულია კანცეროგენად. აკრძალულია ავსტრიაში, ფინეთში, ნორვეგიაში. ხშირად შეგვხვდება ზოგიერთი სახეობის საღეჭი რეზინის, კამფეტების, ხორცის მარინადის და გაზიანი სასმელების ეტიკეტზე.

E450 შემასქელებელია, რომელსაც შეუძლია ზრდა-განვითარების შეფერხება გამოიწვიოს, ასევე ცუდად მოქმედებს შვილოსნობის უნარზე. ის უამრავ პროდუქტში შედის, მათ შორის, რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ბავშვთა კვებაშიც.

E220 - ალერგიულ რეაქციებს იწვევს იმ პირებში, ვისაც სულფიტებზე აქვს ალერგია. ცხოველებში კობოს გამოწვევაც შუეძლია. ხელს უშლის ბ1 ვიტამინის და კალციუმის შეთვისებას. ეს კონსერვანტი შედის ძმარში, მაკარონისთვის განკუთვნილ ზოგიერთ სოუსში.

E509 - კალციუმის ქლორიდია. ის პროდუქტის მასის შესასქელებლად გამოიყენება. შეუძლია გულის რითმის დარღვევა, საჭმლის მომნელებელი სისტემის პრობლემები , გულისრევა გამოიწვიოს. ეს დანამატი ხშირად გვხვდება საბავშვო რძეში.

ზოგადად გაზიანი სასმელების მავნებლობის შესახებ ბევრი იწერება. არც ერთი ექიმი არ ურჩევს პაციენტს, რომ გაზიან სასმელებს მიეძალოს. განსაკუთრებით „საშიშთა“ შორის „კოკა-კოლაა“

გამოცდილი ადამიანები გვირჩევენ:
• თუ ჟანგიან ზედაპირს ამ გაზიან სასმელში დასველებულ ღრუბელს გადაუსვამთ, ცოტას მოასხამთ კიდეც და ღამით დატოვებთ, დილით ჩვეულებრივი წყლით წმენდისას აღმოაჩენთ, რომ ჟანგის მოცილება გაცილებით იოლი იქნება. ქრომირებულ ზედაპირებს კი კოლაში დასველებული ღრუბლითა და წრიული მოძრაობებით იოლად წმენდენ.
• კოლა იაფი ლაქების ამომყვანიც არისო. დაბინძურებულ უბანზე ამ გაზიანი სასმელის დასხმა და ცოტა ხნით დატოვებაა საჭირო, რომ სითხე ქსოვილში გაჯერდეს. მერე სამოსი ჩვეულებრივ გარეცხეთ და აღმოაჩენთ, რომ კოლა ყველაზე ძნელ ლაქებსაც გაუმკლავდება.
• აღმოჩნდა, რომ კოლა მწერების ნაკბენებსაც ებრძვის - თუ ტკივილი და ქავილი გაწუხებთ და გვერდით არ გაქვთ სამკურნალო საშუალებები, ნატკენ უბანზე კოლა უნდა გადაისვათ და ქავილსაც მოგიხსნით და ტკივილსაც.
 კოლით საქარე მინებსაც წმენდენ მძღოლები. მით უმეტეს, თუ მინა გაიყინა, მას თუ კოლას გადაუსვამთ, ყინულის ფენა მაშინვე მოსცილდება.
• ერთადერთი უდავო სარგებლობა ადამიანის ორგანიზმზე, რომელიც მედიკოსებმაც აღიარეს, კოლას აქვს კუჭის აშლილობისა და გულის რევის დროს. ბევრ საზღვარგარეთულ ქვეყანაში ამგვარ სიმპტომებს „კოკა-კოლათი“ და კრეკერებით, ან მარილიანი ჩხირებით ებრძვიან. გარდა ამისა, კოლა ენტეროვირუსებისგან მოშვებულ და გადაღლილ ორგანიზმს ენერგიას მატებს. 

გემრიელი და ყველასთვის საყვარელი კოკა-კოლას საიდუმლო ინგრედიენტი კოკა-ს ფოთლების მაგივრად კოშენილის ჭიების სხეულიდან მიღებული პიგმენტი აღმოჩნდა. ამ დასკვნამდე თურქი მეცნიერები იმის შემდეგ მივიდნენ, რაც კოკა-კოლა-ს ცენტრალური დირექციისგან საიდუმლო რეცეპტის გამჟღავნება მოითხოვეს, რადგანაც თურქეთის ტერიტორიაზე დეტალური შემადგენლობის გარეშე საკვების გაყიდვა კანონით აკრძალულია. კოშენილის მწერებისგან პიგმენტის მიღება პირველად მასიურად გასული საუკუნის 20-იან წლებში მექსიკაში დაიწყეს , მაგრამ ამ საღებავზე იმფორმაცია უძველესი დროიდან მოიძიება. მაგალითად ბიბლიაში ნახსენებია პიგმენტი, რომელიც შინდისფერი ჭიის სხეულიდან მიიღება. ნატურალური საღებავი კარმინი (Carmin) ინდექსი-E120, პატარა ტკიპისებრი თბილ ქვეყნებში მობინადრე დედალი მწერების სხეულებიდან მიიღება . ის სამედიცინო, კვებით და პარფიუმერიულ მრეწველობაში ფართოდ გამოიყენება. ახლა ჩვენ ზუსტად ვიცით თუ რა მწერებს იყენებენ იმ გემოს მისაღებად, რომელიც ბავშობიდან გვახსოვს

ექსპერიმენტი  კოკა -კოლას თვისებებზე

კოკკა-კოლაში დასველებულ ბამბას ან ნაჭერს ვუსვამთ ჟანგიან რკინას და ვაყოვნებთ ერთი დღის განმავლობაში . მეორე დღეს სუფთა წყალში დასველებული ნაჭრით ადვილად მოშორდება ჟანგი

                                                            კუნთი

რას წარმოადგენს კუნთები

კუნთები ადამიანის კუნთოვანი ქსოვილისგან შედგება. ნერვული იმპულსების გავლენით და სპეციალური კუმშვადი ცილების შემცველობის წყალობით მათ შეკუმშვა შეუძლიათ და, ამასთანავე, უნარი შესწევთ, ორგანიზმში ქიმიურ რეაქციათა შედეგად წარმოქმნილი ენერგია მექანიკურ ენერგიად გარდაქმნან. ადამიანის ორგანიზმში 700-ზე მეტი კუნთია, რომლებიც ფუნქციების მიხედვით 260-მდე ჯგუფად ერთიანდება. სხეულზე მდებარეობის მიხედვით განასხვავებენ თავის, კისრის, ტანის, ზედა და ქვედა კიდურების კუნთებს. აგებულების მიხედვით კუნთი სამი სახისაა:

1. განივზოლიანი, რომელიც ჩონჩხის ძვლებს უკავშირდება;

2. გლუვი, რომელიც სისხლძარღვებისა და შინაგანი ორგანოების შემადგენლობაში შედის;
3. განსაკუთრებული აგებულების გულის კუნთი, რომელიც გულის კედლებს წარმოქმნის.

კუნთები ადამიანის სხეულის საერთო მასის 40%-ს ქმნის. ფუნქციის მიხედვით განასხვავებენ მომხრელ, გამშლელ, მომზიდველ (ადუქტორები), განმზიდველ (აბდუქტორები), მატრიალებელ (როტატორები) კუნთებს. კუნთის ფორმა და სიდიდე მის ფუნქციას შეესაბამება.

რა განსხვავებაა გლუვ და განივზოლიან კუნთებს შორის
ანატომიურ განსხვავებასთან ერთად მათ შორის არის გარკვეული ფუნქციურ-ფიზიოლოგიური სხვაობაც:

1. გლუვი მუსკულატურა არ იღლება, მაშინ როდესაც განივზოლიან კუნთებს გარკვეული ხანგრძლივობის მუშაობის შემდეგ დასვენება სჭირდება.
2. გლუვი მუსკულატურა არ ემორჩილება ჩვენს ნება-სურვილს, განივი კი ჩვენს ნება-სურვილს ასრულებს.
3. გლუვი მუსკულატურა შედარებით ნელა იკუმშება. ამას ვეგეტაციური ნერვული სისტემა აკონტროლებს. განივზოლიანს კი საკმაოდ სწრაფად შეკუმშვის უნარი აქვს.

ფუნქციები
კუნთის ფუნქცია შინაგანი და გარეგანი მოძრაობაა:

1. გარეგანი მოძრაობა. მისი მეშვეობით ადამიანი ახორციელებს ყოველგვარ მოძრაობას, რომელიც მისი სხეულის ან მისი ნაწილების გადაადგილებას უკავშირდება.
2. შინაგანი მოძრაობა. შინაგანი ორგანოების ნორმალურ მუშაობაში დიდი წვლილი მიუძღვის ორგანოთა კედლებში არსებულ კუნთოვან შრეს. მისი მეშვეობით გული, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტი, სასუნთქი და საშარდე გზები თავიანთ ფუნქციებს სრულფასოვნად ასრულებენ.
3. ზოგადი დინამიკის გარდა, ჩონჩხის კუნთები მონაწილეობენ სუნთქვის, ყლაპვის, დეფეკაციის, შარდვის, ღეჭვისა და მეტყველების აქტებში.
4. თითქმის ყველა გრძნობის ორგანოს შემადგენლობაში შედიან განივზოლიანი კუნთები.

რატომ იღლება კუნთი
კუნთის დაღლას უშუალო კავშირი აქვს მუშაობის პერიოდში დახარჯული ნახშირწყლების რაოდენობასთან, რომლებიც კუნთური მუშაობის მთავარ საწვავს წარმოადგენს. ხანგრძლივი მუშაობის დროს კუნთში არსებული ნახშირწყლების მარაგი ილევა და მათ ნაცვლად გროვდება ნივთიერებათა ცვლის პროდუქტი - რძემჟავა, რომელიც კუნთის დაღლას იწვევს. კუნთების ტონუსი მათი დაღლის შესაბამისად იცვლება, თუმცა გარკვეული ხნის შემდეგ იგი აღდგება და საჭირო მაჩვენებელს უბრუნდება.

ჩავატაროთ ცდა იმის გასაგებად თუ  რა დატვირთვით და რამდენ ხანში დაიღლება კუნთი . ავიღოთ ხსვადასხვა სიმძიმის  ორი ჰანტელი ერთი ერთ კგ-ნი და ხუთ კგ-ნი დავინიშნოთ წამზომით დრო

1კგ-ნი ჰანტელით კუნთმა 1 წამის განმავლობაში 35 შეკუმშვა განახორციელა, ხოლო 5კგ-ნი  ჰანტალით კუნთმა 1 წამში განახორციელა 15 შეკუშვა  ე.ი. კუნთის დაღლა დამოკიდებულია ტვირთის სიმძიმესა დშეკუმშვათა სისწრაფეზე

                                                                თამბაქო

ნიკოტინი- თამბაქო. ერთი შეხედვით, ლამაზი და უწყინარი მცენარეა, თუმცა მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით  ყოველ 8 წამში ერთ ადამიანს კლავს.

ნიკოტინი წარმოადგენს მასტიმულირებელ ნივთიერებას , რომელიც თავის ტვინის უჯრედებს ააქტიურებს და მსუბუქ ეიფორიას იქვევს , ამას გარდა თამბაქოში არსებული შხამები ორგანიზმის თითქმის ყველა უჯრედებამდე აღწევს

თამბაქოს წვისას წარმოიქმნება ჩირითადი და გვერდითი კვამლი. ჩირითადი კვამლიხვდება მწეველის ორგანიზმში და იწვევს სხვადასხვა პათოლოგიებს. გვერდითი კვამლი ვრცელდება ჰაერში და უფრო საშიშია, ამ დროს ირგვლივ მყოფი ადამიანები ხდებიან პასიური მწეველები, რაც ,როგორც ავღნიშნეთ უფრო საშიშია

თამბაქოს მოწევა იწვევს უამრავ დაავადებებს: ქრონიკულ ბრონქიტს, ფილტვების კიბოს, კუჭის და  ნაწლავის წყლულოვან დაავადებას, პირის ღრუს, ხახის , საყლაპავის , შარდის ბუშტის , თირკმელების . ყელისა და მკერდის კიბოს.

საქართველოში თამბაქოს მასობრივ მოხმარებას ვაჟები 10-11 წლის ასაკში იწყებენ, გოგონები _12დან13 წლის ასაკში. თუისინი გააგრძელებენ თამბაქოს წევას, ჩამოუყალიბდებათ მისდამიძლიერი დამოკიდებულება, რაც მრავალი გართულებისწინაპირობაა.

გამოკვლევებმა ცხადყო, რომ საქართველოს მოსახლეობისიმ ნაწილის ხარჯზე, რომელიც ამჟამად 0დან 19 წლამდეასაკობრივ ჯგუფშია, მწეველებს 800 ათასი ადამიანი მოემატება,რომელთაგან 400 ათასი დაიღუპება თამბაქოს მავნეზემოქმედების შედეგად, მათ შორის 200 ათასი _ საშუალოასაკში, ამდენივე კი _ ხანში შესული. 35 წლის ქართველ მამაკაცებს შორის 5-დან ერთი თამბაქოსგან გამოწვეულიპრობლემებით გარდაიცვლება.

თამბაქოს კვამლი შეიცავს 4000ზე მეტ ქიმიურ ნივთიერებასა და აირს, მათ შორის: ნიკოტინს, ბენზოლს,კარბონის მონოქსიდს, ამონიუმს, დიმეთილნიტროზამინს, ფორმალდეჰიდს, ციანიდის ჰიდროგენს, აკროლეინს.60%ზემეტი კომპონენტი ადამიანისთვის წარმოადგენს კარცინოგენს, მათ შორისაა ისეთი ძლიერი მოქმედებისკარციროგენული აგენტები, როგორიცაა აზბესტი, დარიშხანი, ბენზოლი და რადონის აირი. მოზარდები თამბაქოსჩუმად ეწევიან, ამიტომ სწრაფად ისუნთქავენ ბოლს, ასეთ დროს კი თამბაქოს კვამლში მავნე ნივთიერებები უფრო მეტია(ნელი მოწევისას კვამლში ნიკოტინის დაახლოებით 20% გადადის, ხოლო სწრაფი მოწევიას _ 40%-ზე მეტი). ყველაზემეტ შხამს სიგარეტის ბოლომდე მოწევის შემთხვევაში ჩავისუნთქავთ.

სტატისტიკური მონაცემებით:35დან 69 წლამდე მამაკაცთა კიბოთი სიკვდილიანობის მიზეზი 40-48%-შინიკოტინია, 

ექსპერიმენტი  მწეველისა და არამწეველი ნერწყვის  ზემოქმედება  სახამებელზე

განვსაზღროთ ინდიკატორის საშუალებით ნერწყვის არე

ნერწყვში  არის ტუტე არე .

გახამებულ  ნაჭერზე  მწეველის  ნერწყვით დასველებული  ბამბის ჩხირით შემოვხაზოთ რგოლი. დავაყოვნოთ ცოტა ხნით  , ამის შემდეგ ჩავდოთ  სუსტი იოდის ხსნარში დავინახავთ ,რომ ნაჭერი არ გალურჯდება . ნიკოტინის ზემოქმედებით  ნერწყვს დაკარგული აქვს თავისი ფუნქცია

გ ყჯგგჯგჯგ

ჯგჯფგფგჰჰტfარამწეველის ნერწყვის ზემოქმედება სახამებელზე   пра

გგგგფფყარა

დაარაფგდსაქართველოს წითელი წიგნიფგ

საქართველოში გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფ სახეობებს იცავს სახელმწიფო, შესაბამისი კანონმდებლობით
2003 წელს მიღებულ იქნა საქართველოს კანონი ’’საქართველოს ’’წითელი ნუსხა’’ და ’’წითელი წიგნის’’ შესახებ’’ (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე N19 1.07 2003წ.)

კანონის ძირითადი მიზანია, საქართველოს ’’წითელი ნუსხისა’’ და ’’წითელი წიგნის’’ შედგენა, გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების დაცვის და გამოყენების სამართლებრივი რეგულირება. დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით, უზრუნველყოს საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებული, გადაშენების საფთხის წინაშე მყოფი სახეობების დაცვა და აღდგენა, სახეობრივი მრავალფეროვნებისა და გენეტიკური რესურსების შენარჩუნება.

საქართველო მდიდარია მრავალფეროვანი ფლორითა და ფაუნით . რასაც მისი მრავალფეროვანი რელიეფი განაპირობებს . ბევრი სახეობისათვის საქართველო ენდემს წარმოადგენს . ბევრი ადამიანისათვის არ არის ცნობილი , რომ უმეტესობა გადაშენების პირასაა და საქართველოს წითელ წინშია შეტანილი , როგორიცაა ჩვენთან გავრცელებული მდინარის კალმახი ,ტყის კურდღელი ,  კავკასიური როჭო

კალმახი

თევზები ორაგულისებრთა ოჯახისა. გამსვლელ ორაგულთა გვარის (Salmo და Oncorhynchus) მტკნარი წყლის ფორმებია. ბინადრობენ მთის ტბებსა და მდინარეებში. უყვართ ცივი, ჟანგბადით მდიდარი, სუფთა წყალი. ტბებში უფრო


დიდი კალმახებია, მდინარეებში პატარებია (0,8 კგ, იშვიათად 2 კგ-მდე). სხეულზე ემჩნევათ წითელი, შავი, ნარინჯისფერი და სხვა ფერის ხალები. ცნობილია ევროპული კალმახები და ჩრდილოამერიკული ანუ ცისარტყელოვანი კალმახები. ცისარტყელოვან კალმახებს სხეულის გვერდებზე გასდევს ცისარტყელასებრი ზოლები. მისი კვერცხი მსხვილია (დიამეტრი 5 მმ-მდე აღწევს), ნარინჯისფერი. სწრაფად იზრდება, კარგად უძლებს დაავადებებს და სითბოს.

კალმახები საქართველოში გავრცელებულია ფარავნის, საღამოს, ტაბაწყურის, რიწის ტბებსა და მრავალ მდინარეში. იკვებებიან კიბოსნაირებით, მწერებით, მათი მატლებით, ლოკოკინებით, წურბელებით, თევზებით და სხვა. აკლიმატიზაციისა და ტბორული მეთევზეობის ძვირფასი ობიექტია. საქართველოში მრავლადაა საკალმახე მეურნეობები, სადაც მოშენებულია ცისარტყელოვანი კალმახები.
მდინარის კალმახი საქართველოში უმეტესად ბინადრობს მთის მდინარეებში, მდინარეების უმეტესობაში ცხოვრობს მხოლოდ ზემო დინებაში, ასეთებია: მტკვარი, ალაზანი, იორი, სუფსა, რიონი, ზობი, ზოგ მდინარეში ვრცელდება მტელ სიგრძეზე – სათავიდან ზღვამდე: ენგური, კოდორი, გუმისთა, შავწყალა, ბზიფი, ჭოროხი და სხვ; გვხვდება ტბებში: ტაბაწყური, ფარავანი, საღამო, რიწა, გორაფი, მზი, ერწო; წყალსაცავებში: ხრამის, თბილისის, სიონის, შაორისა და სხვ.

კალმახი შეტანილია წითელ წიგნში და მისი ჭერა აკრძალულია ნებისმიერი მეთოდით!!!

ამჟამად ტარდება ღონისძიებები კალმახის დაცვისა და მომრავლებისათვის.
ახლო წარსულში ზემოსხენებულ ტბებში ყოველწლიურად იჭერდნენ 50-80 ცენტნერს, ბოლო წლებში მისი მოპოვება შემცირდა 10-20 ცენტნერამდე.
მნიშვნელოვანი კლება ბოლო წლებში შეინიშნება ადამიანის საქმიანობის შედეგად

ძირითადი საფრთხეები

ბრაკონიერება, გადამეტებული თევზჭერა, წყლის მოწამვლა და დაბინძურება, ბუნებრივი ჰაბიტატების ცვლილებები ადამიანის ზემოქმედების შედეგად.

კავკასიური როჭო

(ლათ. Lyrurus mlokosiewiczi) — ფრინველი როჭოსებრთა ოჯახისა. გავრცელებულია მთავარი კავკასიონის ქედსა და მცირე კავკასიონის ალპურ ველებზე ზღვის დონიდან 1500-3000 მ-მდე. ზამთარში ტყეს აფარებს თავს. მამალი კავკასიური როჭო შავია, კიდურა საჭის ბუმბული ქვემოთ აქვს მოხრილი. დედალი ჭრელია. ბუდეს მიწაზე იკეთებს. დებს 2-10 კვერცხს. იკვებება თესლით, კენკრით, ხილით, ნორჩი ყლორტებითა და ფოთლებით, ჭიებით, ლოკოკინებით. კავკასიური როჭო ჩვენი ფაუნის ძვირფასი წარმომადგენელია და მას ყველგან იცავენ. შეტანილია საქართველოს „წითელ წიგნში“.

კავკასიური როჭო (Caucasian Black Crouse- tetao mlokosiewiczi) – საშუალო ზომის ტყის ფრინველია, რომელიც მხოლოდ კავკასიაშია გავრცელებული. დედალი და მამალი გარეგნობით მკვეთრად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. მამალი როჭო შავი ბუმბულით არის დაფარული,მას წითელი ხორცოვანი წარბები აქვს,ნისკარტი და ფეხები მუქი ძვლისფერი,ტანი ლამაზი ბოლოთი თავდება.დედალი როჭო ჭროღაა. მხოლოდ სიცოცხლის მესამე წელს ემსგავსება დედალი მამალს. ამ მოვლენას ბიოლოგიაში ასაკობრივი დიმორფიზმი ჰქვია. მამალს გრძელი და ლამაზი კუდი აქვს, რომელიც ბოლოში ორად არის გაყოფილი და ქვემოთაა დახრილი. საქართველოში ბინადრობს როგორც დიდ, ისე მცირე კავკასიონზე. გვხვდება სუბალპურ და ალპურ მდელოებზე უმთაფრესად დეკით დაფარულ ფერდობებზე. ასევე მეჩხერ არყნარი ტყისა და სუბალპური ზონის საზღვარზე.უმთავრესად სუბალპური მცენარეებით იკვებება და ზოგჯერ კენჭებსაც (გასტროლიტები) ყლაპავს--კუჭში მოხვედრილი უხეში საკვების გადასამუშავებლად. დედალი როჭო ჩვეულებრივ 10 კვერცხს დებს,საიდანაც მეტწილად 6-7 წიწილა იჩეკება.ეს გემრიელი ხორცის მქონე ფრინველი სპორტული ნადირობის ობიექტია,რადგანაც მასზე ნადირობა საკმაო სიძნელეებთანაა დაკავშირებული.

    კავკასიური როჭო ჩვენი ფაუნის ძვირფასი წარმომადგენელია და მას ყველგან იცავენ. შეტანილია საქართველოს "წითელ წიგნში", IUCN წითელ ნუსხაში. ამ ფრინველისთვის ძირითად პრობლემებს მისი ადგილსამყოფელის შემცირება, დეგრადირება და ფრაგმენტაცია წარმოადგენს. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ბრაკონიერობა და ადამიანის მხრიდან შეწუხების ფაქტორი.

კავკასიური როჭოს გავრცელების საზღვრები

ასეთი მდგომარეობის მიუხედავად, მთელი პოპულაციის მხოლოდ 5-7% იმყოფება ოფიციალური დაცვის ქვეშ (საქართველოში 3-4%). კავკასიური როჭოს მთავარ შემაწუხებელ ფაქტორებად მიჩნეულია: 
1. ჰაბიტატის (ბინადრობის ადგილი) დეგრადაცია, გამოწვეული ზედმეტი ძოვებით, გაუტყეოებით, ეროზიით და განვითარებით; 
2. მეცხვარე და უპატრონო ძაღლების მიერ მტაცებლობით, განსაკუთრებით კი მათი მსხვერპლი ხდება ახალგაზრდა სახეობები, ბარტყები და კვერცხები; 
3. არალეგალური ნადირობით, რაც მნიშვნელოვნად გაიზარდა ბოლო 10-15 წლის განმავლობაში.
ამის გარდა, ინდივიდუალური პოპულაციების მაღალი ფრაგმენტაცია შესაძლოა სახეობის არსებობისთვის გადამწყვეტ როლს თამაშობდეს – მინიმალური კავშირები აღმოსავლეთ და დასავლეთ, დიდ და მცირე კავკასიონის პოპულაციებს შორის შესაძლოა არასაკმარისი აღმოჩნდეს სახეობის გადარჩენისთვის. ჩრდილო ნაწილთან შედარებით ფრაგმენტაციის დონე შედარებით მაღალია როჭოს გავრცელების არეალის ურბანიზებულ და მეტად განვითარებულ სამხრეთ ნაწილში. შესაძლოა, სწორედ ეს იყოს სახეობის გაქრობის მიზეზი ამ ადგილებში. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი როლი შეიძლება ითამაშოს დიდმა პროექტებმა და განვითარებამ.

                                                      კურდღელი

                                               კკკკკკ

კურდღელი საშუალო ზომის ცხოველია, მისი წონა საშუალოდ 4-5 კგ-ს აღწევს. სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით 10 წელია. სქესობრივ სიმწიფეს კურდღელი ერთი წლის ასაკში აღწევს, მაკეობს ძირითადად წელიწადში ორჯერ, მაგრამ არის შემთხვევები და განსაკუთრებით თბილი ზამთრის პერიოდში როდესაც მაკეობას ოთხჯერაც ასწრებს. ბადებს 2-3 თვალახელილ და ბალნით შემოსილ ბაჭიას. კურდღელს მუდმივი საცხოვრებელი ანუ სორო არ გააჩნია, იგი ბაჭიებს წყნარ და უსაფრთხო ადგილზე ტოვებს და ხშირ-ხშირად აკითხავს მათ გამოსაკვებად. ბაჭიები დამოუკიდებელ ცხოვრებას თითქმის თვე - თვენახევარში იწყებენ. 
კურდღელი ღამის ცხოველია, იგი საჭმელად ღამე გამოდის და იწყებს საკვების მოპოვებას, ვინაიდან მას როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ ერთი საბინადრო ადგილი არ გააჩნია გათენება სადაც მოუსწრებს იმ ადგილზე პოულობს მოფარებულ ჩაღრმავებულ ადგილს,და დღეს ძილში ატარებს,
კურდღელი მხოლოდ მცენარეებით იკვებება, ზაფხულის პერიოდში ისინი ნორჩ ბალახს ეტანებიან. განსაკუთრებით უყვართ კულტურული მცენარეები - ჯეჯილი, იონჯა და სხვა, ხშირად ბოსტნებშიაც იპარებიან. ზამთრობით მათი საკვები ძირითადად ხის ნორჩი ახალგაზრდა ტოტები (ნეკერი) და ხის ქერქია. 
კურდღლის ძირითად მტრებს, მასზედ ძლიერი ცხოველები წარმოადგენენ - მელა, ტურა, მგელი მნიშვნელოვნად ანაგურებენ კურდღლის პოპულაციებს. მათ არ ჩამოეჩებიან მტაცებელი ფრინველებიც კი, მაგალითად ქორი და არწივი ადვილად იტაცებენ კურდღლის ბაჭიებს. 

კურდღლის გავრცელების არეალი:
კურდღელი საქართველოში მეტნაკლები რაოდენობით ყველგან, მთაშიც და ბარშიც გვხვდება - მთაში მისი გავრცელების არეალი თითქმის 2500 - 2700 მეტრ სიმაღლემდე აღწევს, იგი ძირითადად ვრცელ გაშლილ ადგილებს, ბორცვებს, მთისწინებს და ნახევარუდაბნოებს ეტანება. მასთან შეხვედრა ტყის მასივებშიც შესაძლებელია. განსაკუთრებით უყვარს კულტურული ლანდშაფტი - ე.ი. მინდვრები სადაც მიმდინარეობს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობები.
საქართველოში კურდღლის პოპულაციის სიმრავლით პირველ ადგილზე კახეთი, მდინარეების ალაზნისა და ივრის მიმდ
ებარე დაბლობები, შირაქის, ელდარის ნახევრადუდაბნოები იმყოფებიან. დასავლეთ საქართველოში კი ძირითადად ზემო იმერეთის, რაჭა-ლეჩხუმის მთიანეთი გამოირჩევა. თუმცა როგორც ზემოდ ავღნიშნე იგი მეტნაკლები რაოდენობით ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე გვხვდება.
კურდღელზე ნადირობა: 

სამწუხაროდ საქართველოში კურდღელზე ნადირობა პირველად, ოფიციალურად 1960 წლებში აიკრძალა და იგი დღემდე აკრძალულია. მიზეზი კურდღლის პოპულაციის მნიშვნელოვანი შემცირება გახლდათ. გასული საუკუნის 70 წლებში კურდღელზე ნადირობა დაიშვა მხოლოდ სპეციალური ლიცენზიებით, რომლებსაც უბრალო მოკვდავნი ვერ ეკარებოდნენ, თუმცა ამის საჭიროება არც ყოფილა რადგან ,  კურდღელზე ნადირობა მხოლოდ ქაღალდზე იყო აკრძალული და დღესაც კი დარწმუნებული ვარ, რომ საქართველოს ნახევერზე მეტმა მონადირემ არაფერი იცის ამ აკრძალვის შესახებ განსაკუთრებით კი რაიონებში.
დღეს კურდღელზე ნადირობა დაშვებულია მხოლოდ რეგისტრირებულ სამონადირეო მეურნეობებში - სადაც გაიცემა სპეციალური ნადირობის ლიცენზია. მისი ფასი 25 ლარიდან 40 ლარამდე მერყეობს. 

ჩვენი სოფელი მდინარე ყვირილის ხეობაში მდებარეობს, სილამაზით განთქმული მთელს ზემო იმერეთში, როგორც თავისი ფლორითა და ფაუნით ასევე  თავისი ადგილმდებარეობით.  მოსახლეობა  ტყის სიახლოვის გამო ძირეულადაა მასთან დაკავშირებული , როგორც პროდუქტის მოპოვების მხრივ , ისე ხე-ტყის მოპოვებით . ამის გამო  ზემოქმედებას ახდენს ტყეში ბინადარ  ცხოველებზე. ფართო რეწვის გამო საგრძნობლად შემცირებულია ისეთი  სახეობების რაოდენობა , როგორიცაა  კურდღელი, მელა , ირემი, დათვი , მაჩვი და ა. შ. მიუხედავად იმისა რომ მოსახლეობა ინფორმირებული აწითელ წიგნში შეტანილი ორგანიზმების შესახებ , რაც ჟურნალისტურმა გამოკითხვამაც დაადასტურა.

სახეობების შემცირებას ასევე ხელს უწყობს ტყის პირებზე  გაშენებული სავარგულები , ბრაკონიერული   თევზის მოპოვება და სასუქების ინტენსიური გამოყენება,ასევენაგავსაყრელები . მოსახლეობა დაუდევრად ყრის მდინარეში დაცემულ ცხოველებს , რომელიც ინფექციური დაავადებების  გავრცელებას უწყობს ხელს როგორც  სახეობებისათვის ასევე ადამიანებისთვის.